JUBILEUSZ ADMINISTRACJI WETERYNARYJNEJ

Wraz z państwową służbą weterynaryjną odradzało się też środowisko akademickie. Powołanie dekretem Krajowej Rady Narodowej z 24 sierpnia 1945 roku Uniwersytetu i Politechniki we Wrocławiu wraz z wydziałami Medycyny Weterynaryjnej i Rolnictwa z Oddziałem Ogrodniczym otworzyło powojenną kartę historii Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, będącego poniekąd kontynuatorem lwowskiej nauki i tradycji akademickiej, a zarazem stworzyło zaplecze naukowe dla odradzającej się państwowej służby weterynaryjnej oraz kolbkę dla nowych kadr lekarzy weterynarii. W okresie Polski Ludowej służba weterynaryjna przechodziła wiele reorganizacji wynikających z przemian strukturalnych ówczesnych organów władzy państwowej, skorelowanych z dostosowywaniem struktur powojennego państwa polskiego do ówczesnych  potrzeb i wyzwań, a także administracyjnego podziału państwa. W tym kontekście warto przywołać kolejnych wojewódzkich lekarzy weterynarii, którzy w tym okresie organizowali i zarządzali państwową służbą weterynaryjną. Byli nimi lekarze weterynarii: Jakub Korzeniewski, Marian Czerwiński i dr Ryszard Gałęzowski.

Kolejny rozdział powojennej historii służby weterynaryjnej wyznaczyła reforma administracyjna, wprowadzająca dwustopniowy podział władzy. Na mocy stawy z dnia 28 maja 1975 r. o dwustopniowym podziale administracyjnym państwa oraz o zmianie ustawy o radach narodowych utworzono w Polsce 49 województw. Dawne województwo wrocławskie podzielono na 4 nowe województwa: jeleniogórskie, legnickie, wałbrzyskie i  wrocławskie, a jednocześnie przestały istnieć powiaty, jako jednostki administracyjne.

Z dniem 1 czerwca 1975 roku zadania służby weterynaryjnej wynikające z przepisów o zwalczaniu zaraźliwych chorób zwierzęcych, badanie zwierząt rzeźnych i mięsa oraz zadania wynikające z ustawy o warunkach zdrowotnych żywności i żywienia przeszły do kompetencji wojewodów, którzy ustalali szczegółowy statut wojewódzkich zakładów weterynarii. W strukturze organizacyjnej pojawiły się oddziały terenowe wojewódzkich inspektoratów weterynarii, którymi kierowali lekarze weterynarii upoważnieni do zwalczania zaraźliwych chorób zakaźnych i którym podlegały lecznice i punkty weterynaryjne obsługujące tzw.  hodowlę wielkotowarową.

Lata siedemdziesiąte i osiemdziesiąte ubiegłego wieku, aż do kolejnej ustrojowej reorganizacji służby weterynaryjnej w latach 1990 -1991 r., przez wielu, także jeszcze czynnych zawodowo lekarzy weterynarii, uznawane są za czas bujnego rozwoju służby weterynaryjnej i tworzenia jej specyficznej, środowiskowej tożsamości.

Rozkwit hodowli zwierząt na Dolnym Śląsku, w owym czasie, generował zapotrzebowanie na usługi weterynaryjne zarówno w zakresie lecznictwa i profilaktyki zwierząt, szeroko pojętego rozrodu zwierząt, badania zwierząt rzeźnych i mięsa, a także sprawowanie nadzoru nad podmiotami zajmującymi się produkcją żywności pochodzenia zwierzęcego, który był realizowany zwłaszcza w dużych  zakładach produkcyjnych przez zakładowe weterynaryjne inspektoraty sanitarne. Dynamicznie rozwijające się lecznice weterynaryjne, z coraz lepszym wyposażeniem, umożliwiającym m.in.  dokonywanie zabiegów chirurgicznych na zwierzętach oraz leczenie stacjonarne, rozkwit specjalistycznych punków weterynaryjnych obsługujących tzw. hodowle wielkostadne, gęsta sieć rzeźni gminnych i zakładów przetwórstwa mięsnego,  tworzenie specjalistycznych grup zajmujących się higieną pozyskiwania i jakością mleka, wreszcie zapewnienie stałego, całodobowego dyżuru lekarskiego, głównie na bazie lecznic rejonowych – to w skrócie obraz ówczesnej służby weterynaryjnej.

Specyfika tamtych lat, tak odmienna od obecnej rzeczywistości – przede wszystkim wolna od troski o byt i rentowność działalności prowadzonej na własny rachunek, rywalizacji o klienta, spowodowanej drastycznym spadkiem pogłowia zwierząt gospodarskich w naszym regionie oraz presji wzrastającej konkurencji – ukształtowała niezapomniany wizerunek  ówczesnej służby weterynaryjnej. Jej atrybutami były koleżeństwo, chęć współpracy i wzajemnej pomocy, a także  integracji.

I wreszcie wspomniana wcześniej reforma, która w fundamentalny sposób zmieniła struktury i organizację weterynarii, nadając jej nieznany dotąd kształt i oblicze. W 1991 r. wojewódzkie zakłady weterynarii przekształcono w jednostki budżetowe, a prowadzenie urzędowych spraw w dziedzinie weterynarii, w tym wydawanie decyzji administracyjnych powierzono wojewódzkim i rejonowym lekarzom weterynarii. Jednocześnie państwowe zakłady lecznicze dla zwierząt zostały sprywatyzowane, wychodząc tym samym spod podległości państwowej służby weterynaryjnej. Był to czas trudnych wyborów dla wielu lekarzy weterynarii, którzy musieli rozstrzygnąć dylemat – czy pozostać  lekarzem weterynarii wolnej praktyki, pracującym już wyłącznie na własny rachunek i to w okresie rozpoczynającej się głębokiej restrukturyzacji rolnictwa, której jednym ze skutków był drastyczny spadek pogłowia zwierząt gospodarskich w naszym regionie, czy też poświęcić się pracy w administracji weterynaryjnej, biorąc jednocześnie rozbrat z dotychczasową pracą lekarza terenowego. Z perspektywy czasu można ocenić ten okres jako koniec pewnej epoki w weterynarii i ukształtowanie, poniekąd, dwóch jej odrębnych bytów – szeroko rozumianej praktyki lekarsko-weterynaryjnej nad którą zasadniczy nadzór sprawuje samorząd lekarsko-weterynaryjny oraz rządowej administracji weterynaryjnej, wykonującej  – w  zakresie posiadanych kompetencji – zadania Państwa.

Z biegiem minionych  lat  placówki weterynaryjne zmieniały swoje lokalizacje, ale jedna z nich – siedziba Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii we Wrocławiu posadowiona jest niezmiennie w tym samym miejscu, w zabytkowej willi,  przy ul. Januszowickiej 48, na skraju Parku Południowego – jednego z najpiękniejszych we Wrocławiu. To zatopione w zieleni miejsce od lat jednoznacznie kojarzy się z weterynarią nie tylko wrocławianom, ale też licznym mieszkańcom Dolnego Śląska. Dawna willa Lauterbacha, w której od 1951 r. mieści się siedziba Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii, została wybudowana w roku 1904. Richard Lauterbach, znany wrocławski przemysłowiec w branży drzewnej (handel drewnem i produkcja wyrobów drewnianych), wykonanie projektu domu zlecił monachijskiemu architektowi F. Meyerowi. Zgodnie z nim budowniczy Paul Rother wzniósł   obiekt nawiązujący swym charakterem do wiejskiej zabudowy tego miejsca w przeszłości (była tu wieś Borek), tworząc bardzo malowniczy zespół trzech budynków z powozownią, stajniami i domem ogrodnika. Należy zaznaczyć, że właściciel willi był wielkim miłośnikiem koni i powozów.

W czasie walk o Wrocław willa została trafiona radziecką bombą, która na szczęście nie spowodowała jej totalnego zniszczenia. Można więc było ją odbudować  i przekazać dolnośląskiej weterynarii, której wiernie służy do dzisiaj, będąc  naszą dumą i symbolem.

Służba weterynaryjna, to pojęcie bardzo szerokie, niedookreślone, prawnie niezdefiniowane. W świadomości społecznej rozumiane jest jako dział administracji wykonujący zadania państwa w zakresie weterynarii. Współcześnie naturalnym  sukcesorem stuletniej tradycji służby weterynaryjnej jest  Inspekcja Weterynaryjna, w której najistotniejszą rolę, ze względów merytorycznych odgrywają lekarze weterynarii, zarówno etatowi jak i lekarze weterynarii wolnej praktyki wykonujący czynności urzędowe w ramach tzw. wyznaczeń, udzielanych przez powiatowych lekarzy weterynarii. Państwowa służba weterynaryjna to także wielka rzesza osób różnych profesji i specjalności, bez których nie mogłaby ona funkcjonować.

Dokonując  zatem tej jubileuszowej reminiscencji ogarniamy  życzliwością inspektorów weterynaryjnych reprezentujących inne zawody, techników weterynarii, sanitariuszy, kontrolerów weterynaryjnych, oglądaczy, trychinoskopistów, członków ekip dezynfekcyjnych, pracowników diagnostyki laboratoryjnej – asystentów, laborantów, pomoce laboratoryjne, pracowników obsługi biura – sekretarki, osoby zajmujące się księgowością i finansami, sprawami gospodarczymi, pracowniczymi i administracyjnymi, obsługą prawną i informatyczną, kierowców, rzemieślników, sprzątaczki. Oni wszyscy, stosownie do zakresu powierzonych obowiązków, współtworzyli chlubną historię służby weterynaryjnej, a także obecnie realizują ustawowe zadania i budują jej współczesny wizerunek.

Skuteczne i sprawne wykonywanie obowiązków nie byłoby możliwe bez zaplecza naukowego i dopływu nowej kadry lekarzy weterynarii, którą zapewniają wyższe uczelnie z wydziałami medycyny weterynaryjnej oraz Państwowy Instytut Weterynaryjny w Puławach. To właśnie w tych instytucjach pracownicy merytoryczni stale podnoszą swoje zawodowe kwalifikacje i to tutaj kształtują się nowe programy konkretnych działań służby weterynaryjnej będące reakcją na nowe zagrożenia zdrowia publicznego.

Miniony okres funkcjonowania służby weterynaryjnej na Dolnym Śląsku wykreował wiele  postaci obdarzonych zawodową charyzmą, które w istotny sposób nadały naszemu środowisku osobliwy charakter. W licznym gronie naukowców niewątpliwie na takie wyróżnienie zasługują prof. Ryszard Badura, prof. Alfred Senze, prof. Jan Zwierzchowski, prof. Michał Mazurkiewicz. Wśród lekarzy weterynarii, którzy na różnych szczeblach  kierowali ówczesną służbą weterynaryjna na życzliwe wspomnienie zasługują: Jan Słociński, Ignacy Głogowski, Marian Czerwiński, Aleksander Sielicki, Zygmunt Wnuk, Henryk Bujak.

Jest jednak osoba szczególna, bardzo rozpoznawalna, a jednocześnie naturalnie kojarząca się z naszym regionem. To pan doktor Kazimierz Łosieczka – człowiek charyzmatyczny o ujmującym stylu bycia, obdarzony charakterystycznym kresowym akcentem i poczuciem humoru. Do tego świetny fachowiec, z bardzo bogatym doświadczeniem terenowym. Początkowo związany z ziemią złotoryjską, gdzie od 1950 r. pełnił funkcję powiatowego lekarza weterynarii, a od 1974 r., aż do reformy weterynarii w roku 1990 r. pełnił funkcję wojewódzkiego lekarza weterynarii na obszarze ówczesnego województwa wrocławskiego. Nie ma chyba osoby w dolnośląskim środowisku weterynaryjnym, która traktowałaby Pana Doktora inaczej niż z szacunkiem, uznaniem  i ogromną sympatią. Współczesna służba weterynaryjna na Dolnym Śląsku to  przede wszystkim Inspekcja Weterynaryjna funkcjonująca w trójstopniowej strukturze administracji rządowej, wykonująca zadania z zakresu ochrony zdrowia publicznego, w myśl dewizy: „sanitas animalium pro salute homini”. W bardzo szerokim katalogu ustawowych obowiązków w tym obszarze warto wymienić przynajmniej kilka z nich, a są to: zwalczanie i monitorowanie chorób zakaźnych zwierząt i  czynników chorobotwórczych, w tym głównie zoonoz, sprawowanie nadzoru nad bezpieczeństwem żywności pochodzenia zwierzęcego, w tym także badanie zwierząt rzeźnych i mięsa przeznaczonego do spożycia przez ludzi, sprawowanie weterynaryjnej kontroli granicznej, sprawowanie nadzoru nad handlem zwierzętami, sprawowanie nadzoru nad jakością zdrowotną środków żywienia zwierząt, sprawowanie nadzoru nad  stosowaniem środków farmaceutycznych i materiałów medycznych przeznaczonych dla zwierząt i nad handlem tymi środkami i materiałami, sprawowanie nadzoru nad wykonywaniem ustawy o ochronie zwierząt.. Zadania te, których większość realizuje się w 26 powiatowych inspektoratach weterynarii, wykonuje 350 etatowych pracowników Inspekcji Weterynaryjnej w tym 152 lekarzy weterynarii.  To w dużej części doświadczeni inspektorzy o wysokich kompetencjach merytorycznych, uzupełniani przez młodsze pokolenie lekarzy weterynarii i inspektorów innych zawodów, którzy stale podnoszą swoje umiejętności w ramach szkoleń ustawicznych i specjalistycznych ćwiczeń. Aby kompetentnie wykonywać swoje zadania są wyposażeni w odpowiedni sprzęt, środki transportu, środki komunikacji, specjalistyczne systemy komputerowe, zintegrowane z siecią krajową, a częściowo także stanowiące element sieci unijnej. Oprócz realizacji podstawowej misji – ochrony zdrowia publicznego, Inspekcja Weterynaryjna swoją działalnością gwarantuje możliwość eksportu zwierząt, pasz, a w szczególności żywności pochodzenia zwierzęcego, którego wartość stale wzrasta, będąc swoistym kołem zamachowym gospodarki narodowej. Terenowa działalność Inspekcji Weterynaryjnej to także edukacja, kierowana głównie do rolników, hodowców, producentów żywności, koncentrująca się głównie na przekazywaniu wiedzy odnośnie obowiązujących przepisów prawnych, a także zagadnień z zakresu zdrowia zwierząt oraz technologii i higieny produkcji żywności.

Realizacja wszystkich zadań w ternie nie byłaby możliwa bez wsparcia lekarzy weterynarii wolnej praktyki, wykonujących czynności urzędowe na mocy decyzji powiatowego lekarza weterynarii w ramach tzw. wyznaczenia. Obecnie na Dolnym Śląsku 226 lekarzy weterynarii niebędącymi pracownikami Inspekcji Weterynaryjnej  wykonuje w tej formule zadania nadzoru w szczególności w zakresie: badania zwierząt rzeźnych i mięsa, badań rozpoznawczych, badań zwierząt umieszczanych na rynku, przeznaczonych do wywozu oraz wystawiania świadectw zdrowia, kontroli gospodarstw w zakresie przestrzegania przepisów prawa(…).

Istotną rolę w funkcjonowaniu Inspekcji Weterynaryjnej pełni Wojewódzki Lekarz Weterynarii wraz z kierowanym przez siebie wojewódzkim inspektoratem weterynarii i wchodzącym w strukturę wojewódzką Zakładem Higieny Weterynaryjnej. Oprócz funkcji reprezentacyjnej Wojewódzki Lekarz Weterynarii zapewnia właściwe funkcjonowanie Inspekcji poprzez koordynację i kontrolowanie  jej działań, dobór kadry pełniącej stanowiska organów i ich zastępców, właściwe finansowanie ustawowych zadań, dokonywanie, na obszarze województwa, analiz i ocen sytuacji epizootycznej lub bezpieczeństwa żywności i pasz, prowadzenie szkoleń dla urzędowych lekarzy weterynarii, a także wypełnianie roli organu wyższego stopnia w odniesieniu do szczebla powiatowego. Zadania te realizuje 23 lekarzy weterynarii oraz 22 osoby tzw. obsługi biura Wojewódzkiego Inspektoratu Weterynarii,  a więc  sekretarki, osoby zajmujące się księgowością i finansami, sprawami gospodarczymi, pracowniczymi i administracyjnymi, obsługą prawną i informatyczną, kierowcy oraz  rzemieślnicy.

Nieodzownym elementem funkcjonowania służby weterynaryjnej, zapewniającej jej prawidłowe wykonywanie zadań nadzoru jest diagnostyka laboratoryjna, którą realizuje Zakład Higieny Weterynaryjnej we Wrocławiu. To specjalistyczne laboratorium, którego historia sięga 1946 r. wykonuje swoje zadania w dwóch obiektach – nowym i bardzo nowoczesnym obiekcie przy ul. Januszowickiej, który został oddany do użytku w 2012 r. oraz w pracowni w Legnicy, która po gruntownym remoncie w 2009 r. przejęła w całości badania serologiczne. Obecnie Zakład Higieny Weterynaryjnej we Wrocławiu, jako najnowsza tego typu placówka w Polsce, a zarazem doskonale wyposażona w najnowszy sprzęt, wykonuje badania w oparciu o 90 akredytowanych metod i stale utrzymuje wysoki poziom kompetencji, potwierdzany cyklicznymi audytami Polskiego Centrum Akredytacji.

Potencjał służby weterynaryjnej  na Dolnym Śląsku współtworzy także Wydział Medycyny Weterynaryjnej Uniwersytetu Przyrodniczego we Wrocławiu, oceniany według międzynarodowych standardów jako  – aktualnie –  najlepszy w Polsce. Najnowsze osiągnięcia naukowe, będące istotną bazą do przeprowadzania urzędowych działań przekazywane w  formie szkoleń, konferencji i studiów podyplomowych stwarzają możliwość podnoszenia kwalifikacji zawodowych przez osoby wykonujące ustawowe zadania oraz kształcenie nowych kadr lekarzy weterynarii – to wymierny wkład środowiska naukowego dla podnoszenia sprawności i poziomu merytorycznego urzędowego nadzoru. Wspomniany potencjał dolnośląskiej służby weterynaryjnej uzupełnia rzesza ponad 1000 czynnych zawodowo lekarzy weterynarii zarejestrowanych w Dolnośląskiej Izbie Lekarsko-Weterynaryjnej, którzy w sytuacji szczególnej, na zasadach  określonych prawem, mogą być włączeni do urzędowych działań w celu likwidacji zagrożenia.

Dolnośląska Inspekcja Weterynaryjna to konglomerat doświadczenia i młodości. Połową powiatowych inspektoratów weterynarii kierują długoletni, doświadczeni i bardzo zasłużeni lekarze weterynarii, którzy gwarantują wysoki poziom merytoryczny świadczonej pracy, a zarazem świetnymi nauczycielami dla młodej kadry inspektorów (…). To osoby, które związały swoje zawodowe życie z pracą w państwowej służbie weterynaryjnej od kilkudziesięciu lat. Jednak przyszłość naszego zawodu oraz Inspekcji Weterynaryjnej należy do ludzi młodych. Już dziś grono lekarzy weterynarii młodszego pokolenia podejmuje się trudnej roli pełnienia funkcji organów Inspekcji i ich zastępców, jak również inspektorów realizujących zadania nadzoru(…). Także w Wojewódzkim Inspektoracie Weterynarii powoli będzie następowała   wymiana pokoleń.  Obecna kadra kierownicza (…) to lekarze o bardzo bogatej historii zawodowego życia i przywiązania do zawodowego etosu, ale przyszłość zawodu będą budować już ich następcy. Młodsze pokolenie lekarzy weterynarii i pracowników innych specjalności, którzy poszerzając stale  swoją wiedzę w drodze szkoleń, studiów podyplomowych, wyjazdów studyjnych, konferencji, a także nabywając doświadczenia w trakcie codziennego wykonywania obowiązków służbowych, stanowią dziś o  merytorycznym potencjale Inspektoratu i dają gwarancję dalszego rozwoju(…). W niedalekiej przyszłości to na nich będzie spoczywał główny ciężar odpowiedzialności za merytoryczne funkcjonowanie państwowej służby weterynaryjnej i to oni będą zapisywali kolejne rozdziały jej historii. 

 Zdzisław Król

Dolnośląski Wojewódzki Lekarz Weterynarii